معرفی بیماری هاری در سگ(Rabies)

زمانی که اسم بیماری هاری به گوش شما میخورد قطعا شما هم یاد سگ هایی با دهان های پر از کف می‌افتید که بسیار خطر ناک است و میتواند به انسان آسیب بزند.  بیماری هاری یک بیماری ویروسی کشنده است که بین حیوانات و انسان مشترک است و سیستم عصبی مرکز را تحت کنترل قرار میدهد.  اگر  پت شما یا حتی خود شما درگیر بیماری هاری شدید در صورتی که برای درمان زود اقدام نکنید ممکن است خطرات جانی داشته باشد. ویروس هاری شیوه های انتقال مختلفی دارد ولی شایع ترین شیوه شیوع بیماری انتقال از طریق بزاق حیوان آلوده، گاز گرفتن یا چنگ انداختن وارد بدن حیوانات دیگر یا انسان می‌شود.

بیماری هاری چیست؟

بیماری هاری یا Rabies یک بیماری عفونی کشنده است که توسط ویروس Lyssavirus  از خانواده Rhabdoviridea ایجاد می‌شود. این بیماری خطرناک بین تمام پستانداران از جمله انسان، سگ، گربه، خفاش و… مشترک است و امکان آلوده شدن وجود دارد.

ویروس هاری یک ویروس نوروتروپیک (Neurotropic)  است که مستیقما روی سیستم عصبی مرکزی (CNS) اثر میذارد و باعث التهاب مغزی کشنده می‌شود. این ویروس کشنده معمولا از طریق بزاق وارد بدن می‌شود و با ورود به اعصاب محیطی، به سمت مغز حرکت می‌کند.

ویروس هاری پس از رسیدن به مغز در نورون ها تکثیر پیدا می‌کند و به بافت های غدد بزاقی نفوذ می‌کند. در این مرحله از بیماری پستاندار به شدت آلوده است. ویروس از طریق اتصال به گیرنده‌های نیکوتینی استیل‌کولین در محل گزش وارد نورون‌ها شده و از طریق انتقال محور عصبی رتروگراد (Retrograde Axonal Transport) به مغز می‌رسد.

هاری یکی از معدود بیماری‌های ویروسی است که در صورت بروز علائم، تقریباً همیشه کشنده است و به دلیل توانایی آن در عبور از سد خونی-مغزی، سیستم ایمنی قادر به پاک‌سازی آن نیست.

شیوه انتقال بیماری هاری

بیماری هاری شیوه های انتقال مختلفی دارد که به صورت کامل برسی می‌کنیم.

• گاز گرفتن: اصلی ترین شیوه انتقال بیماری از حیوانات به انسان گاز گرفته شدن توسط حیوان آلوده است که ویروس به صورت مستقیم وارد بافت های بدن می‌شود. (منبع: WHO )
• خراشیدن: ایجاد خراش توسط حیوان آلوده یکی دیگر از شیوه های انتقال این بیماری کشنده است بخصوص اگر بزاق حیوان با زخم یا خراش ایجاد شده تماس پیدا کند.
• تماس با غشا های مخاطی: ورود بزاق حیوان آلوده به غشا های مخاطی مثل چشم، دهان، بینی و… دیگر روشه انتقال بیماری هاری است. (منبع:‌Mayo Clinic)

انواع هاری

بیماری هاری به صورت کلی به دو نوع تقسیم بندی می‌شود که در ادامه به برسی کامل انواع هاری می‌پردازیم.

• هاری خشمگین (Furious Rabies)
• هاری خاموش، فلجی یا ساکت(Paralytic Rabies)

هاری خشمگین

هاری خشمگین، که یکی از رایج‌ترین هاری در حیوانات است، بیشتر در سگ‌ها، گربه‌ها و برخی از حیوانات وحشی مشاهده می‌شود. در این نوع هاری، ویروس به بخش‌های مختلف مغز از جمله سیستم لیمبیک، که مسئول کنترل احساسات و رفتارهای هیجانی است، حمله می‌کند. این آسیب‌ها باعث می‌شوند که حیوانات مبتلا به هاری خشمگین رفتارهای پرخاشگرانه‌ای از خود نشان دهند. حیوانات به شدت تحریک‌پذیر می‌شوند و ممکن است به هر چیزی حمله کنند، حتی به انسان‌ها و سایر حیوانات. در این حالت، رفتارهای غیرعادی شامل عدم ترس از انسان‌ها و حساسیت زیاد به نور و صدا دیده می‌شود. در کنار این‌ها، ترشح بزاق در این حیوانات به شدت افزایش می‌یابد و نشانه‌ای از فلج شدن عضلات دهان است که باعث تولید کف در دهان می‌شود. این نوع هاری معمولاً سریعاً پیشرفت می‌کند و در عرض چند روز به فلج و نارسایی تنفسی منجر می‌شود که باعث مرگ حیوان می‌شود.

هاری خاموش، فلجی یا ساکت

در مقابل، هاری خاموش یا فلجی که کمتر شایع است، در برخی حیوانات از جمله سگ‌ها و گربه‌ها دیده می‌شود. در این نوع، ویروس به بخش‌های مختلف مغز و نخاع حمله کرده و باعث فلج شدن تدریجی عضلات می‌شود. علائم این نوع هاری ابتدا به صورت ضعف عمومی و بی‌حالی ظاهر می‌شود و ممکن است حیوان به تدریج توانایی حرکت یا کنترل بدن خود را از دست بدهد. برخلاف هاری خشمگین که رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه را ایجاد می‌کند، در هاری خاموش، حیوان به تدریج بی‌حرکت و ناتوان می‌شود و فلج در اندام‌ها و اعضای بدن به صورت پیوسته گسترش می‌یابد. در این نوع هاری، اختلال در تنفس به دلیل فلج عضلات تنفسی از دیگر علائم رایج است که در نهایت به مرگ حیوان منتهی می‌شود. در هاری خاموش، به دلیل عدم بروز رفتارهای پرخاشگرانه، شناسایی آن ممکن است کمی مشکل‌تر باشد و تشخیص آن در مراحل اولیه به تأخیر بیفتد.

الائم و نشانه های بیماری هاری

الائم و بیماری های هاری در نوع های خود متفاوت است و ممکن است سگی که هاری داشته باشد فقط دچار برخی از این الائم شود. الائم هاری خاموش و هاری خشمگین هم با هم متفاوت است و ممکن است تشخیص هاری داشتن یا نداشتم سگ برای آدم های غیر متخصص کار دشواری باشد بنابراین توصیه گلبا به افرادی که احساس میکنند سگشان دچار هاری یا کوچک ترین الائم هاری را دارد برسی بیشتر توسط یک دامپزشک متخصص است.

بیماری هاری بسیار بیماری خطرناک و کشنده‌ای است که اگر از آن پیشگیری نشود ممکنه است حیوان تلف شود و جان خود را از دست بدهد. بنابراین در صورت بروز کوچک ترین الائم به دامپزشک معتبر مراجعه کنید.

• تغییرات رفتاری ناگهانی (مثل ترس بی‌دلیل، پرخاشگری یا بی‌تفاوتی غیرمعمول) ‌پارس کردن غیرعادی یا مداوم
• ‌حمله به انسان یا حیوانات دیگر بدون تحریک قبلی
• ‌ترس از نور، صدا و آب (هیدروفوبیا)
• ‌کف‌کردن دهان به‌دلیل افزایش ترشح بزاق
• ‌بلع سخت یا ناتوانی در خوردن و نوشیدن
• ‌بی‌قراری شدید یا تلاش برای فرار
• ‌لیس زدن یا جویدن محل گزش یا ناحیه‌ای از بدن
• ‌افتادگی فک یا زخم‌های خودزنی
• ‌فلج شدن اندام‌ها به‌ویژه پاهای عقب
• ‌افتادن، گیجی یا عدم تعادل در حرکت
• ‌تشنج یا حرکات غیرقابل‌کنترل عضلات
• ‌بی‌هوشی و مرگ در مراحل نهایی

دوره نهفتگی یا کمون

دوره نهفتگی بیماری در سگ از زمانی که ویروس هاری وارد بدن سگ می‌شود تا بروز اولین الائم می‌گویند.  این بازه زمانی به عوامل مختلفی مثل شیوه انتقال هاری، مقدار ویروس انتقال داده شده، وضعیت سیستم ایمنی بدن سگ و…  بستگی دارد.

به طور معمول دوره نهفتگی یا کمون بیماری هاری در بدن سگ ۲ الی ۸ هفته است اما در برخی از موارد نادر ممکن است ۱۰ روز الی ۶ ماه طول بکشد.

برخی نکات مهم درباره دوره کمون یا نهفتگی بیماری هاری در سگ ها به شرح زیر است:

• هرچه محل گزش به مغز نزدیک‌تر باشد (مثلاً گردن یا صورت)، دوره نهفتگی کوتاه‌تر خواهد بود.
• در دوره نهفتگی، سگ هیچ علامتی ندارد اما ویروس در بدن او در حال پیشروی به سمت سیستم عصبی است.
• در بعضی موارد، سگ قبل از بروز علائم، ویروس را در بزاق خود دارد و می‌تواند بیماری را منتقل کند.

درمان بیماری هاری

متاسفانه راه درمانی قطعی برای بیماری هاری بعد از ظهور الائم در سال ۲۰۲۵ وجود ندارد و بهترین روش برای سلامت سگ پیشگیری از بیماری هاری و استفاده از واکسن های هاری است.

محققان دانشگاه خدمات بهداشتی یونیفرم (USU) در سال ۲۰۲۳ تحقیقات گسترده و اثر بخشی را درباره بیماری هاری انجام دادند و یک آنتی بادی مونوکلونال را توسعه دادند که در مدل های حیوانی نتایج امید بخشی را نشان داده. با این وجود تمامی کار های انجام شده در مرحله توسعه و پژوهش است و راهکار قطعی درمانی وجود ندارد. منبع: (usnews)

واکسن هاری

واکسن هاری، یک واکسن غیرفعال شده (inactivated) از ویروس هایی است که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن سگ آنتی بادی های مقابله کننده با ویروس را تولید کند بدون این که سگ به بیماری مبتلا شود. این واکس ها بسیار امن هستند و معمولا تاییده بهداشت جهانی را دارند.

نوبت های واکسن هاری در سگ ها به شرح زیر است:

• اولین نوبت واکسن: در سن ۳ الی ۴ ماهگی سگ
• دومین نوبت واکسن: یک سال پس از اولین تزریق
• واکسناسیون سالیانه یا سه ساله: بسته به نوع و برند واکسن هر ۱ سال یا هر ۳ سال نیاز به تمدید واکسن وجود دارد

نکات مهم واکسناسیون هاری در سگ ها: توجه داشته باشید که سگ قبل از واکسناسیون کاملا سالم باشد. بعد از تزریق واکسن هاری ممکن است سگ بی حال یا بی اشتها بشود که معمولا در بازه زمانی ۲۴ الی ۴۸ ساعت این الائم برطرف می‌شود. (درصورتی که الائم بعد از ۴۸ ساعت باقی ماند حتما به دامپزشک جهت عدم بروز حساسیت دارویی مراجعه کنید)، توجه داشته باشید که سگ شما بدون گواهی واکسناسیون هاری امکان سفر به برخی از کشور ها را ندارد و حضور در مراکز عمومی برای آن غیر قانونی حساب می‌شود.

برخی از بهترین برند های واکسن های هاری

• Nobivac Rabies: ساخت کشور هلند
• Defensor 3: ساخت کشور آمریکا
• Rabisin: ساخت کشور فرانسه
• Rabvac 3: ساخت کشور آمریکا
• واکسن هاری رازی: ساخت کشور ایران
• واکسن هاری دام‌پزشکی ایران (IVC): ساخت کشور ایران

حتما واکسن هاری سگ تحت نظر دامزپشک معتبر و دارای مجوز دامپزشکی تزریق شود و نوع واکسن، تاریخ تزریق و مهر دامپزشک در شناسنامه سگ گواهی شود.

انتقال هاری به انسان

بیماری هاری یک بیماری زئونوز محسوب می‌شود یعنی از حیوان قابل انتقال به انسان است و یکی از اصلی ترین راه های انتقال هاری از سگ به انسان گاز، چنگ یا بزاق دهان سگ آلوده است و پس از ورود به بدن انسان ویروس به سمت سیستم عصبی مرکزی حرکت می‌کند و اگر به موقع درمان نشود پس از بروز الائم این بیماری انسان را به کام مرگ میکشاند.

راه های پیشگیری انتقال هاری از سگ به انسان

اگر یک سگ خانگی دارید یا قصد خرید سگ را دارید حتما به نکات زیر توجه کنید تا لذت داشتن یک سگ سالم را ببرید:

• واکسناسیون منظم سگ ها: مهم ترین راه پیشگیری از بیماری هاری در سگ ها واکسناسیون است.
• دوری از تماس با سگ های ولگرد و خیابانی: از نزدیک شدن به سگ های آلوده بیماری هارد در خیابان خوداری کنید.
• اطلاع رسانی: آشنایی مردم با الائم بیماری هاری در سگ ها باعث انتقال کمتر بیماری به انسان می‌شود.
• پیگیری فوری پس از ایجاد زخم: حتما محل زخم را تا ۱۵ دقیقه با آب و صابون فراوان بشویید و سریعا به مرکز درمانی مراجعه کنید و واکسن ضد هاری PVRV یا حتی در برخی از موارد ایمونوگلوبولین هاری (RIG) تزریق کنید.

پیشگیری از هاری

بهترین شیوه و راه پیشگیری از بیماری هاری استفاده از واکسن های مخصوص سگ و تزریق آن توسط دامپزشک به سگ است و تا حد معمول سگ خانگی خود را از سگ های ولگرد و سگ های آلوده دور کنید.

درصورتی که سگ خود را به خیابان ها برای تخلیه انرژی میبرید توجه کنید که از روی زمین چیزی نبلعد چون ممکن است آن چیز الوده بزاق حیوان آلوده باشد.

کلام اخر

هاری، یک بیماری ویروسی کشنده که بر سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد و می‌تواند هم در انسان‌ها و هم در حیوانات ایجاد شود. ویروس هاری که از طریق بزاق حیوان آلوده منتقل می‌شود، به سیستم عصبی حمله کرده و باعث التهاب مغزی کشنده می‌شود. بیماری هاری بیشتر از طریق گاز گرفتن یا خراشیدن حیوان آلوده به انسان منتقل می‌شود. این بیماری در دو نوع اصلی “هاری خشمگین” و “هاری خاموش” بروز می‌کند که هر کدام علائم و نشانه‌های خاص خود را دارند. هاری خشمگین موجب رفتارهای پرخاشگرانه و تحریک‌پذیری می‌شود، در حالی که هاری خاموش به تدریج باعث فلج شدن اندام‌ها و اختلال در تنفس می‌شود.

دوره نهفتگی بیماری هاری معمولاً ۲ تا ۸ هفته است، و متاسفانه درمان قطعی برای این بیماری پس از بروز علائم وجود ندارد. پیشگیری از این بیماری از طریق واکسیناسیون منظم سگ‌ها و مراقبت‌های بهداشتی مناسب امکان‌پذیر است. در صورت گاز گرفتن یا خراشیدن توسط حیوان آلوده، باید فوراً به مراکز درمانی مراجعه کرد تا واکسن ضد هاری یا سایر درمان‌های مربوطه انجام شود. به علاوه، واکسیناسیون سگ‌ها باید از سن ۳ تا ۴ ماهگی آغاز و به طور منظم تمدید شود.

در نهایت، بهترین راه پیشگیری از بیماری هاری در انسان و حیوانات، واکسیناسیون منظم سگ‌ها و دوری از تماس با حیوانات ولگرد و آلوده است.